Καλλιθέα 31/1/2014
Ο Δωρητής της Λόις Λόουρι
Ο Τζόνας ζει σε έναν φαινομενικά ιδανικό κόσμο: έναν κόσμο δίχως συγκρούσεις, φτώχεια, ανεργία, διαζύγια, αδικία ή ανισότητα.
Σε μια εποχή που οι οικογενειακές αξίες έχουν ύψιστη σημασία, η εφηβική επαναστατικότητα είναι κάτι ανήκουστο και η καλή συμπεριφορά αποτελεί τρόπο ζωής. Η αρμονία κυριαρχεί στις σχέσεις των μελών της κοινότητας και η Επιτροπή των Πρεσβύτερων ρυθμίζει κάθε πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης.
Στην κοινότητα ένας μόνο άνθρωπος κατέχει πραγματικά τη γνώση: ο Δωρητής. Μόνο αυτός γνωρίζει πώς ήταν ο κόσμος γενιές πριν, τότε που υπήρχαν ακόμα ζώα, που το ανθρώπινο μάτι μπορούσε ακόμα να βλέπει τα χρώματα, τότε που οι άνθρωποι ερωτεύονταν. Στα δώδεκά του χρόνια, κατά τη διάρκεια της επίσημης τελετής, o Tζόνας θα ενημερωθεί για τον μελλοντικό του ρόλο στην κοινότητα. Δε γνωρίζει ακόμα ότι είναι ξεχωριστός. Ο ρόλος που θα αναλάβει θα τον κάνει να αναθεωρήσει τα πάντα και θα κληθεί να δράσει ρισκάροντας τη ζωή του.
(Aπό την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Ίσως το βιβλίο που μέχρι σήμερα μάς συνεπήρε όλους! Ήρθαμε στη Λέσχη με έναν καταιγισμό εντυπώσεων, αποριών, σκέψεων, κρίσεων και τοποθετήσεων... Και δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός, αφού αυτό το συγκλονιστικό πολυβραβευμένο μυθιστόρημα φαντασίας, καθαρά στην κατηγορία crossover, έχει κερδίσει εδώ και μια εικοσαετία την καρδιά εφηβικού και ενήλικου αναγνωστικού κοινού. Γραμμένο από την Αμερικανίδα συγγραφέα Λόις Λόουρι το 1993 και μεταφρασμένο στα ελληνικά από τον Κέδρο το 2008, έχει τύχει πολλών επανεκδόσεων, ανέβηκε σε θεατρικές παραστάσεις και γυρίστηκε πρόσφατα και σε ταινία. Ο Δωρητής απεικονίζει τον Jonas, ένα αγόρι που αναγκάζεται να αντιμετωπίσει τη δυστοπική φύση της κοινωνίας του, αφού χρίζεται ο νέος δέκτης της μνήμης. Ο δέκτης της μνήμης είναι μια σεβαστή, αλλά μοναχική και δύσκολη θέση που πρέπει να αναλάβει, αφού εκπαιδευθεί, ο Jonas, διότι περιλαμβάνει το κράτημα αλλά και τη φύλαξη όλων των αναμνήσεων του ανθρώπινου γένους.
Τελικά, ο Jonas θα αποφασίσει ότι πρέπει να ξεφύγει από την κοινότητα, προκειμένου να επιστρέψει τις αναμνήσεις του ξανά στη μνήμη των ανθρώπων της. Το διφορούμενο τέλος του μυθιστορήματος αφήνει ανοιχτό το ζήτημα της μοίρας του ήρωα.
Η συζήτηση ξεκίνησε από τον ίδιο τον τίτλο: Ο Δωρητής. Σκεφτήκαμε λοιπόν αν όντως αυτός ο υπερήλικας δώριζε τη μνήμη, αν καταρχήν η μνήμη είναι ένα δώρο και καταλήξαμε πως σίγουρα είναι, αφού η μνήμη για έναν άνθρωπο είναι η ίδια του η ιστορία, ο πολιτισμός του, τα συναισθήματά του, οι συνήθειες που απέκτησε στο πέρασμα του χρόνου. Μιλήσαμε για το γκρίζο σκηνικό, γιατί άραγε να το επέλεξε η συγγραφέας; και είπαμε πως το διάλεξε σίγουρα για να τονιστεί η απουσία των χρωμάτων, επειδή τα χρώματα αντιπροσωπεύουν συναισθήματα: ένα κόκκινο μπορεί να είναι ο θυμός μας, ένα πράσινο να μας γαληνεύει κοκ. Η υπόθεση μάς άρεσε πάρα πολύ. Ο Χρήστος είπε πως στην αρχή δεν τον είχε τραβήξει, αλλά καθώς προχωρούσε το βιβλίο ένιωσε πως είχε πολύ ενδιαφέρον. Ο Αντώνης είπε πως τον συνεπήρε από την αρχή ενώ η Αγγελιάνα με την Αντιγόνη, οι πρώτες που το διάβασαν, είπαν πως τους άρεσε από την πρώτη στιγμή πάρα πολύ... Όλοι συμφωνήσαμε πως είχαμε αγωνία για την εξέλιξη: τι θα γινόταν στη συνέχεια της ιστορίας; θα κατόρθωνε ο Τζόνας να σώσει το μικρό αγόρι από την αποδέσμευση;
Επίσης, όλοι μας παραδεχτήκαμε πως αυτή η κοινότητα όσο κι αν ήθελε να παρουσιάζεται πολύ προχωρημένη, απαλλαγμένη από τις δυσκολίες που εμείς αντιμετωπίζουμε, απόλυτα οργανωμένη και προγραμματισμένη, στην ουσία ήταν ανελεύθερη: κανένας δεν είχε το δικαίωμα ούτε καν να σκεφθεί πως θα αμφισβητούσε τον τρόπο οργάνωσής της.
Η Αγγελιάνα έγραψε:
"Οι άνθρωποι εκείνοι δεν ήταν καθόλου ελεύθεροι, επειδή ακολουθούσαν συνεχώς κανόνες: για τα πράγματα τα οποία συζητούσαν, για το φαγητό την ώρα του σχολείου και πολλούς ακόμα παράξενους και ασήμαντους κανόνες. Εγώ πιστεύω ότι, όταν είσαι ελεύθερος, ακολουθείς κάποιους κανόνες, αλλά κάνεις και αυτό που σου αρέσει. Μπορείς, βέβαια, να κάνεις κάτι που σου αρέσει, αλλά από την άλλη πλευρά οφείλεις να δείξεις αφοσίωση και κατανόηση στους κανόνες ακόμα κι αν αυτοί δε σου φαίνονται υποχρεωτικοί".
Και η Μαρία γράφει την άποψή της:
"Ελευθερία, κατά τη γνώμη μου, σημαίνει να έχεις δικαιώματα, να έχεις άποψη και να ακούγεται, να έχω δικαίωμα στη ζωή. Οι άνθρωποι της κοινότητας δεν είχαν ελευθερία. Δεν ήξεραν καν τι θα πει να είσαι ελεύθερος!"
Αυτό που δεν μας άρεσε, είπαν όλα τα παιδιά, ήταν η αποδέσμευση: πώς μπορείς να στερείς τη ζωή κάποιου, ιδιαίτερα όταν αυτό είναι ένα μικρό παιδί; Κι έτσι ξεκίνησε μια πολύ ωραία συζήτηση για την ευθανασία (αποδεκτή στα ζώα, μη αποδεκτή ακόμα στη χώρα μας για τους ανθρώπους) ή τους "καιάδες" της ιστορίας μας. Η περιθωριοποίηση ατόμων που η κάθε κοινωνία θεώρησε ανεπιθύμητα είτε για τη σωματική είτε για τη νοητική τους αναπηρία είτε απλά γιατί υπήρξαν οι αντιφρονούντες του συστήματος δεν είναι δυστυχώς κάτι το καινούριο: το έχουμε δει στην αρχαία Σπάρτη, το ζήσαμε μέσα στις πρακτικές της Ιεράς Εξέτασης του μεσαίωνα, στην πυρά και τις εξορίες, στην έξαρση του ναζισμού την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στις καθημερινές ιστορίες ανθρώπων που ζουν ανάμεσά μας και βιώνουν μέσα από τον ρατσισμό έναν μεταφορικό καιάδα... Η Αντιγόνη είπε επίσης πως η έλλειψη ελευθερίας φάνηκε και στις παρένθετες μητέρες: πώς είναι δυνατόν να μη γεννάς το παιδί σου, να έχεις μια οικογένεια με σύζυγο και παιδιά που σου δίνει η κοινότητα; Αφού έλειπαν τα συναισθήματα, οι άνθρωποι δεν ερωτεύονταν, άρα ακόμα και οι οικογένειες ήταν προγραμματισμένες. Έτσι, δεν ήταν τυχαίο που κάποιοι από εμάς στο κολάζ που φτιάξαμε στο τέλος γράψαμε ελευθερία είναι και "το δικαίωμα να έχω έναν φυσιολογικό θάνατο"...
Η Μαρία σχετικά με το θέμα της αποδέσμευσης έγραψε:
"Η αποδέσμευση ήταν κάτι το απάνθρωπο. Στην κοινότητα η Επιτροπή και οι Αρχιπρεσβύτεροι έλεγχαν και έβαζαν όρια στην ελευθερία και το δικαίωμα των πολιτών της κοινότητας για τη ζωή. Η ευθανασία, βέβαια, υπάρχει σήμερα και σε άλλα μέρη του κόσμου, όπου οι άνθρωποι με τη δική τους θέληση έχουν αυτό το τέλος".
Ένα άλλο σημείο που μάς απασχόλησε αρκετά ήταν το τέλος της ιστορίας: σχεδόν όλοι συμφώνησαν πως θα έπρεπε να είχε γράψει κάποιες σελίδες ακόμα η συγγραφέας και να μάς έλεγε τι έγινε στο τέλος. Όμως, μέσα από τη συζήτηση καταλάβαμε πως η λογοτεχνία σήμερα μπορεί να αφήνει τον αναγνώστη και με ένα ανοιχτό τέλος, του δίνει δηλαδή τη δυνατότητα να συμπληρώσει ο ίδιος με τη φαντασία του τη συνέχεια. Άλλωστε, όπως επισημάναμε, αυτό θα ήταν ακόμα ένα βιβλίο. Ο Τζόνας δραπετεύει, τι γίνεται πίσω; "Ακούει μια μουσική ή του φάνηκε" , λέει η Αντιγόνη, άρα δεν ξέρουμε πώς αντέδρασαν οι κάτοικοι της κοινότητας. Ούτε τι θα γίνει βέβαια και με τον Τζόνας στην κοινότητα των χρωμάτων και των συναισθημάτων που ετοιμάζεται να κατέβει.
http://prezi.com/zgqsusix6atz/the-giver/ (δείτε το τρέιλερ της ταινίας)
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα:
Η Λόις Λόουρι έχει γράψει περισσότερα από είκοσι βιβλία για νεαρούς ενήλικες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ανήκουν στη σειρά "Αναστάζια Κρούπνικ". Έχει κερδίσει αμέτρητες διακρίσεις, μεταξύ των οποίων το ΒραβείοΜπόστον Γκλόουμπ Χορν Μπουκ, το ΒραβείοΝτόροθι Κάνφιλντ Φίσερ, το ΜετάλλιοΚαλιφόρνια Γιανγκ Ρίντερς και το ΒραβείοΜαρκ Τουέιν. Έχει επίσης κερδίσει το Μετάλλιο Νιούμπερι για τη νουβέλα "Number the Stars" αλλά και για το "Δωρητή" το 1993. Το τελευταίο βιβλίο έχει λάβει πλήθος άλλων βραβείων. Επίσης η συγγραφέας έχει τιμηθεί με το MargaretA. EdwardsAward (2007), ένα βραβείο που δίνεται σε διακεκριμένους λογοτέχνες για τη συνολική τους συνεισφορά στη λογοτεχνία των εφήβων. Η Λόις Λόουρι μοιράζει το χρόνο της μεταξύ του διαμερίσματός της στο Μπίκον Χιλ της Βοστόνης και ενός αγροτόσπιτου του 1840 στο επαρχιακό Νιου Χαμσάιρ.
Μια από τις δραστηριότητες που είχαμε να προετοιμάσουμε ήταν η εξής: Ο καθένας μας έπρεπε να σκεφτεί πως στη θέση του Τζόνας που εξαφανίστηκε ο Δωρητής επιλέγει αυτόν για διάδοχό του. Ποιες μνήμες του ανθρώπινου γένους θα έσωζε και ποιες όχι; Θα έσωζε επί παραδείγματι τη μνήμη του πόνου, της λύπης;
Η Μαρία έγραψε:
"Θα έσωζα όλες τις μνήμες του ανθρώπου. Αυτές που έχουν χαρά, αγάπη, ευτυχία. Αλλά και τις μνήμες που περιέχουν πόνο και θλίψη. Γιατί, όπως οι καλές αναμνήσεις μάς κάνουν να αισθανόμαστε ευχάριστα, έτσι και οι γεμάτες πόνο και θλίψη αναμνήσεις μάς σώζουν από τεράστια λάθη, μάς προειδοποιούν..."
Και η Αντιγόνη συμπληρώνει:
"Κατά την άποψή μου θα κρατούσα όλες τις μνήμες μου. Θα κρατούσα τις ευχάριστες, γιατί θα μπορούσα να θυμάμαι πώς είναι να χαίρομαι και να γελάω. Αλλά θα κρατούσα και τις οδυνηρές, γιατί μέσα από αυτές θα μάθαινα πώς να ξεπερνώ τις δυσκολίες, να μην κάνω τα ίδια λάθη. Μέσα από αυτές γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι, διότι στη ζωή υπάρχει και το συναίσθημα της λύπης, του πόνου, της στενοχώριας. Αν κρατούσαμε μόνο τις ευχάριστες, δε θα νοιαζόμασταν για κανέναν και για τίποτα και δε θα καταλαβαίναμε τις πραγματικές αξίες της ζωής".
Σίγουρα ο Τζόνας ήταν ο ήρωας με τον οποίο δεθήκαμε περισσότερο. Η ευαισθησία του, ο θαρραλέος χαρακτήρας του, η αποφασιστικότητά του, η γενναιότητά του μάς κέρδισαν από την πρώτη στιγμή. Αυτός θα ήταν και ο χαρακτήρας τον οποίο θα θέλαμε να είχαμε απέναντί μας για να τον ανακρίνουμε.
Όσο για τη συγκλονιστικότερη σκηνή; Υπήρχαν διαφορετικές απόψεις, γιατί υπήρχαν και συγκλονιστικές σκηνές: οι περισσότεροι διάλεξαν τη σκηνή της αποδέσμευσης, άλλοι είπαν η σκηνή της τελετής όπου δίνεται το χρίσμα στον Τζόνας, η κυρία είπε πως σίγουρα ήταν συγκλονιστική και η στιγμή της μεταβίβασης της εμπειρίας και της μνήμης από τον Δωρητή στον Τζόνας. Συμφωνήσαμε πάντως πως όλες ήταν πολύ δυνατές και φορτισμένες συγκινησιακά σκηνές!
Αποφασίσαμε να φτιάξουμε ένα κολάζ όπου μέσα σε ένα πρόσωπο θα σχεδιάζαμε ό,τι εμείς θεωρούμε πως πρέπει να χαρακτηρίζει τον κάτοικο αλλά και το σύνολο μιας "ιδανικής" κοινωνίας. Και σίγουρα όλοι και όλες συμφωνήσαμε πως κανένας μας δε θα εξαιρούσε τα αρνητικά συναισθήματα. Επειδή όλα κρατούν μια ξεχωριστή θέση, όλα υπάρχουν στη μνήμη και τον ψυχισμό του ανθρώπου, όλα μάς βοηθούν να γίνουμε πιο ολοκληρωμένοι χαρακτήρες: και ο πόνος είναι ανθρώπινος, και ο θυμός είναι χρήσιμος, και η λύπη και η οδύνη είναι μέσα στην πραγματικότητα της θνητής φύσης του ανθρώπινου γένους.
Ας διαβάσουμε αποσπάσματα από συνεντεύξεις της για να δούμε και την άποψη της συγγραφέα:
Γράφετε βιβλία για νεαρούς αναγνώστες που ασχολούνται με σημαντικά θέματα, ακόμη και με τραγικά γεγονότα. Θα πρέπει να μυούμε τα παιδιά στις δυσκολίες της ζωής με τις ιστορίες μας ή απλά να τους προσφέρουμε παλιά, καλά ?μερικές φορές αφελή- παραμύθια;
Η ρεαλιστική λογοτεχνία για δύσκολα ζητήματα μπορεί να είναι ένας καλός τρόπος για να «προβάρουν» οι νέοι πράγματα και καταστάσεις που πιθανό να αντιμετωπίσουν αργότερα στη ζωή τους. Έχουμε την τάση να ταυτιζόμαστε με τους χαρακτήρες, να σκεφτόμαστε υποσυνείδητα: Τί θα έκανα σε αυτή την περίπτωση; Το να μπορείς να το κάνεις αυτό, να ζυγίζεις τις πιθανότητες σε ένα ασφαλές περιβάλλον?στο σπίτι, στο σχολείο? και να συζητάς τις σκέψεις σου με φίλους, γονείς, δασκάλους? είναι ένας καλός τρόπος να προετοιμαστείς για έναν δύσκολο κόσμο.
Αν μπορούσατε να ελέγξετε τη μνήμη, τι θα κρατούσατε και τι θα διαγράφατε;
Δε θα διέγραφα τίποτα. Όπως όλοι οι άνθρωποι της ηλικίας μου, έχω οδυνηρές αναμνήσεις. Αλλά μαθαίνουμε από αυτές. Αυτές έχουν σχεδόν περισσότερη αξία από τις ευχάριστες, νομίζω.
Στη διάρκεια της ζωής σας, ποια ήταν η καλύτερη συμβουλή που λάβατε ποτέ για το γράψιμο ενός βιβλίου;
Είχα έναν καθηγητή που μας μάθαινε πώς να γράφουμε κείμενα, τον Charles Philbrick, ο οποίος μου είπε να έχω την εμπειρία των πραγμάτων. Δεν ήξερα ακριβώς τι εννοούσε τότε και τώρα, βέβαια, είναι νεκρός και δεν μπορώ να τον ρωτήσω. Αλλά υποθέτω ότι ο ίδιος έλεγε πως ένας συγγραφέας πρέπει να έχει νιώσει έντονα συναισθήματα, ίσως, ακόμη, και να έχει μελετήσει συναισθήματα και αντιδράσεις, προκειμένου να τα αναπαράγει στη μυθοπλασία. Θα μπορούσε να είναι παρόμοιο με αυτό που κάποτε είπε ο Χένρι Τζέιμς, ότι ένας συγγραφέας είναι κάποιος μέσα στον οποίο τίποτα δεν έχει χαθεί.
Η Λέσχη προτείνει:
Αν σας άρεσε αυτό το βιβλίο, τότε σίγουρα θα μαγευτείτε από το "Σάπιο φεγγάρι" της Σάλι Γκάρντνερ! Tο έχουμε ήδη αναρτήσει με κριτική στις βιβλιοπαρουσιάσεις.
Η εκπαιδευτικός του σχολείου
και υπεύθυνη για τη λειτουργία της Λέσχης
Σίσσυ Τσιφλίδου
