Καλλιθέα 19/11/2015
1η συνάντηση της Λέσχης: 30/10/2015
Πρόταση ανάγνωσης: Το παιδί του Νώε του Ερίκ Εμανουέλ Σμιτ
Με αφορμή τον φετινό εορτασμό της επετείου της 28ης Οκτωβρίου, η οκταμελής Λέσχη μας άνοιξε ανανεωμένη με το νέο δυναμικό των παιδιών της ΣΤ΄ Τάξης και ένα από τα πλέον γνωστά έργα, κλασικό στο είδος του, το αντιπολεμικό μυθιστόρημα του Ερίκ Εμανουέλ Σμιτ «Το παιδί του Νώε».
«Η μαμά, πάντα γυρίζει. Γιατί να μη γυρίσει και τώρα;»
«Μπορεί να την πιάσει η αστυνομία».
«Τι έκανε;»
«Τίποτα δεν έκανε. Είναι…»
Η κόμισσα έβγαλε έναν βαθύ αναστεναγμό που έκανε ν’ αναδευτεί το μαργαριταρένιο της κολιέ. Τα μάτια της βούρκωσαν.
«Είναι… τι;» ρώτησα.
«Είναι εβραία.»
«Ε, και; Όλοι εβραίοι είμαστε στην οικογένεια. Κι εγώ ακόμα».
Επειδή είχα δίκιο, με φίλησε και στα δύο μάγουλα.
«Κι εσύ, κυρία…; Εβραία είσαι κι εσύ;»
«Όχι. Εγώ είμαι Βελγίδα».
«Σαν κι εμένα».
«Ναι· σαν κι εσένα… και χριστιανή».
«Χριστιανή είναι το αντίθετο του εβραίου;»
«Το αντίθετο του εβραίου είναι ναζί».
«Τις χριστιανές δεν τις πιάνουν;»
«Όχι».
«Οπότε, καλύτερα να ‘σαι χριστιανή…»
«Εξαρτάται με ποιον έχεις να κάνεις».
1942, Βέλγιο. Ο επτάχρονος Ζοζέφ είναι ο μοναχογιός μιας εβραϊκής οικογένειας που προσπαθεί να αποφύγει τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως των Ναζί. Για να τον σώσουν, τον παραδίδουν στον πατέρα Πονς, έναν ιερέα της επαρχίας - έναν «δίκαιο»-, που πασχίζει να σώσει μικρά παιδιά από τη φρίκη του Ολοκαυτώματος. Το οικοτροφείο του ιερέα που στεγάζει τον Ζοζέφ μαζί με πολλά άλλα εβραιόπουλα, μετατρέπεται σε μια πραγματική κιβωτό, καθώς ο μικρός ανακαλύπτει πως ο πατήρ Πονς, σαν νέος Νόε, επιδίδεται σε μια κρυφή δραστηριότητα που αποσκοπεί στη διάσωση ενός πολιτισμού απειλούμενου με εξαφάνιση. Χωρίς ηθικολογίες ή σκληρές περιγραφές της απάνθρωπης μοίρας των θυμάτων του ναζισμού, ο Ερίκ-Εμανουέλ Σμιτ δημιουργεί μια ιστορία για τη φιλία, το κουράγιο, την αποδοχή της διαφορετικότητας των πολιτισμών και των θρησκειών στην πιο σκληρή στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας.
(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
& Η πρώτη μας συνάντηση είχε σαν στόχο να θέσει τους κανόνες λειτουργίας της Λέσχης και να συστήσει το βιβλίο. Αρχικά, λοιπόν, σχολιάσαμε το εξώφυλλο της έκδοσης. Στη συζήτηση γύρω από τα περικειμενικά στοιχεία του εξωφύλλου τα παιδιά, όταν ερωτήθηκαν αν θα αγόραζαν αυτό το βιβλίο από το εξώφυλλό του και μόνο, απάντησαν πως μάλλον όχι, αλλά στη συζήτηση που ακολούθησε ο Νίκος επεσήμανε ότι θα το αγόραζε τελικά, επειδή θα του κινούσε την περιέργεια ο τίτλος του έργου:
― Είχε ο Νώε παιδί; δεν το έχουμε μάθει αυτό στα Θρησκευτικά μας και θα είχα την περιέργεια να το μάθω, είπε.
Οι συνειρμοί που προκάλεσε ο τίτλος σε συνδυασμό με την εικόνα της κιβωτού, καθώς και το κείμενο στο οπισθόφυλλο, μας έκαναν να υποθέσουμε πολλά για το θέμα και την υπόθεση του έργου και να καταλήξουμε στο ότι αυτά τα στοιχεία επηρεάζουν αρκετά τον αναγνώστη προκειμένου να επιλέξει το βιβλίο.
Για να μπουν τα παιδιά στο κλίμα της συλλογικής ανάγνωσης, διαβάσαμε το πρώτο κεφάλαιο όλοι μαζί, ως εκεί που ο μικρός Ζοζέφ αποχωρίζεται τους γονείς του για πρώτη φορά.
Στη δεύτερή μας συνάντηση ήδη είχαμε προετοιμάσει κάποιες δραστηριότητες για να τις παρουσιάσουμε.
«Η ιστορία ήταν πολύ συγκινητική», όπως παραδέχτηκαν τα παιδιά, και έθεσε πολλούς προβληματισμούς τόσο αφηγηματικά όσο και πραγματολογικά, όταν συνδέθηκε με τα βιώματά τους, αφού πλήθος εικόνων της σημερινής πραγματικότητας μας ήρθαν στο μυαλό, όταν διαβάζαμε το κείμενο: εικόνες σημερινής προσφυγιάς και ξεριζωμού, διωγμών για διαφορετικούς λόγους, παιδιών να χάνουν τους γονείς τους ή να τους αποχωρίζονται με τραγικό τρόπο.
Κοιτώντας ξανά όλο το κείμενο, διαπιστώσαμε αρκετά προβλήματα. «Το πιο δύσκολο», είπε η Κωνσταντίνα, «ήταν το να κρυφτεί ένα παιδί από τους διώκτες του σε καιρό πολέμου».
Όλοι παραδεχτήκαμε ότι ο χαρακτήρας με τον οποίο δεθήκαμε περισσότερο ήταν ο πατέρας Πονς. Ο αλτρουισμός του, η γενναιότητα, το αίσθημα της δικαιοσύνης αλλά και η αυταπάρνησή του θα μας μείνουν αλησμόνητα. Συζητήσαμε πολύ για το πρόσωπο αυτό και προσπαθήσαμε να βρούμε λέξεις που να το χαρακτηρίζουν: αγωνιστής, ανθρωπιστής, φιλάνθρωπος, καλόκαρδος, με χιούμορ, έξυπνος, ευφυής και προσπαθήσαμε να βρούμε σημεία του κειμένου που να αποδεικνύουν τους χαρακτηρισμούς μας.
Η συγκλονιστικότερη σκηνή για όλα τα παιδιά ήταν η σκηνή στο ντους, όπου ο Γερμανός αξιωματικός ανακαλύπτει την ταυτότητα των μικρών εβραιόπουλων από την περιτομή που είχαν κάνει. Εδώ μιλήσαμε για τον ρεαλισμό και τη μυθοπλασία σε ένα λογοτεχνικό έργο: ο συγγραφέας επιλέγει το υλικό του κατευθύνοντας κάπου την προσοχή μας, γιατί άραγε διαλέγει να μας δώσει αυτήν τη μη ρεαλιστική εκδοχή, να μην προδίδει, δηλαδή, ο αξιωματικός τα παιδιά; «Για να μας δείξει ότι όλοι οι Γερμανοί δε συνεργάστηκαν», λέει ο Γιώργος.
Η Ιωάννα απορεί για τη σχέση του μικρού με τους γονείς του, προβληματίζεται σχετικά με την επιλογή του παιδιού να αρνηθεί να αναγνωρίσει τον πατέρα του μετά από χρόνια, της φαίνεται ότι ο μικρός δεν τον αγαπούσε αρκετά, αλλά στην πορεία της συζήτησης αντιλαμβάνεται ότι το παιδί είχε διχαστεί από την αγάπη που είχε και στους δύο, στον πατέρα του και στον πατέρα Πονς, είναι η πραγματικότητα του πολέμου και η ευαίσθητη ηλικία του που έχει ανάγκη την πατρική παρουσία και που δικαιολογούν την εξάρτηση που ανάπτυξε ο μικρός Ζοζέφ με τον πατέρα Πονς. Όταν ο Ζοζέφ γυρίζει πίσω στον ιερέα είναι ουσιαστικά γιατί ενδόμυχα περιμένει από αυτόν να τον αποδεσμεύσει με τα λόγια του: «όσο κι αν σε αγαπώ, όσο κι αν σε ξεχώρισα από τα άλλα παιδιά, δεν είσαι δικό μου παιδί», του λέει.
Αναρωτηθήκαμε τι θα λέγαμε, αν είχαμε μπροστά μας σήμερα τον πατέρα Πονς, αν ζούσαμε ξανά ένα δεύτερο ολοκαύτωμα, θα κάναμε εμείς το ίδιο; Οι περισσότεροι παραδεχτήκαμε με ειλικρίνεια πως όχι, γιατί θα μας κρατούσε πίσω ο φόβος.
Εμβόλιμα αναφερθήκαμε και στο Δάσος των Δικαίων στο Ισραήλ, για να τονιστούν και τα στοιχεία μαρτυρίας του κειμένου: ο πατέρας Πονς είναι υπαρκτό πρόσωπο (αυτό τουλάχιστον υποστηρίζουν οι χρονολογίες και τα γεγονότα που παραθέτει ο συγγραφέας) και η ηθική του επιβράβευση από τους επιζώντες Εβραίους είναι πραγματική.
Στη συνέχεια ο καθένας και η καθεμία διάλεξε την αγαπημένη του/της σκηνή για να τη διαβάσει στην ομάδα κι εξήγησε γιατί τη διάλεξε, τι ήταν αυτό που του/της άρεσε σε αυτήν (συναισθήματα, τρόπος γραφής κτλ.)
Τα παιδιά είπαν πως σίγουρα θα το πρότειναν στους συμμαθητές τους αυτό το βιβλίο και προχώρησαν στις δραστηριότητες που είχαν ετοιμάσει:
- Η Ίρις, η Κωνσταντίνα, η Ιωάννα και η Ναταλία διάβασαν στην ομάδα τμήματα των διαλόγων που τις έμαθε πολλά για τους χαρακτήρες που συνομιλούν. Εξήγησαν πώς ερμήνευσαν τα λόγια τους, τις εσωτερικές τους σκέψεις καθώς και τα σχόλια του συγγραφέα που τις βοήθησαν να καταλάβουν την προσωπικότητα, τα συναισθήματα, και τα κίνητρα των προσώπων του έργου.
- Στη συνέχεια εργαστήκαμε σε ζευγάρια. Κάθε ζευγάρι είχε ήδη κατασκευάσει ένα σύμβολο των φυλακισμένων αγαθών και παρουσιάζοντάς το το τοποθέτησε σε ένα αληθινό συρμάτινο κλουβί που βάλαμε στη μέση του κύκλου: ένα περιστέρι χάρτινο για την ειρήνη, μια καρδιά για την αγάπη, ένα παιδικό παιχνίδι, μια χάρτινη σχολική τσάντα, ένα κίτρινο αστέρι κοκ. Ο Θοδωρής με τον Γιώργο, για παράδειγμα, είχαν φτιάξει ένα περιστέρι και μια καρδιά, σύμβολα που μπήκαν και φυλακίστηκαν στο συρμάτινο κλουβί.
- Η επόμενη δραστηριότητα είχε τίτλο «Να σου γράψω τι ονειρεύομαι;» Στο σημερινό μάθημα της γλώσσας ο Ζοζέφ ζήτησε από το κάθε παιδί να γράψει μια πρόταση που θα ξεκινούσε έτσι: «Το όνειρό μου είναι…». Ο Νίκος συμπλήρωσε τι μπορεί να έγραψε ο Ζοζέφ και τι ο φίλος του, ο Ρούντι!
- Η Ιωάννα μάς είχε ετοιμάσει ένα ωραίο παιχνίδι που παίξαμε όλοι μαζί: Κατέγραψε σε μικρά χαρτάκια διάφορες συμβολικές λέξεις όπως «καλή καρδιά, ελπίδα, αγάπη, αισιοδοξία, αντίσταση» και τα έβαλε σ έναν γαλάζιο φάκελο που έφτιαξε η ίδια και τον ονόμασε «λέξεις για τους χαρακτήρες της αντίστασης».Στη συνέχεια έγραψε προτάσεις από το κείμενο όπως «Η δεσποινίδα Μαρσέλ είχε ανεβεί στην εκκλησία και φώναζε συνθήματα κατά των Γερμανών» ή «Ξέρετε, αυτό που με κράτησε στη ζωή ήταν η ελπίδα να ξαναβρώ τον Ρούντι» ή πάλι «Βλέπεις αυτό το αστέρι, Ζοζέφ; Αυτό το αστέρι είναι δικό σου και δικό μου» κ.ά. και τις έβαλε σε έναν αντίστοιχο γαλάζιο φάκελο που τον ονόμασε «προτάσεις από το κείμενο για τους χαρακτήρες της αντίστασης». Οι μισοί μοιραστήκαμε τα ουσιαστικά και οι άλλοι μισοί τις προτάσεις. Όταν ο ένας διάβαζε τη πρόταση, αυτός που είχε το κατάλληλο ουσιαστικό το δήλωνε και το αντίστροφο: όταν κάποιος διάβαζε το ουσιαστικό, ο άλλος έπρεπε να διαβάσει την πρόταση που του αντιστοιχούσε.
Το ίδιο παιχνίδι η Ιωάννα κατασκεύασε σε διαφορετικούς φακέλους για τους Ναζί: ουσιαστικά που τους αναλογούσαν όπως «ρατσισμός, φόβος, βία, αδιαφορία» και προτάσεις αντίστοιχες όπως «όλοι οι Εβραίοι έπρεπε να φοράνε κίτρινα αστέρια» ή«Τους πιάνουν όλους. Γυναίκες, παιδιά… ΟΛΟΥΣ!!» κ.ά.
Παίξαμε και ξαναπαίξαμε το παιχνίδι και, φυσικά, δώσαμε όλοι τα θερμά μας συγχαρητήρια στην Ιωάννα για την τόσο επιτυχημένη της προσπάθεια!
Ο φιλολογικός μας κύκλος έκλεισε με πολύ θετικά συναισθήματα αποτίμησης, ενώ επιβεβαιώσαμε την επόμενη συνάντησή μας με ένα νέο βιβλίο!
Επιμέλεια παρουσίασης:
Σίσσυ Τσιφλίδου,
συντονίστρια της Λέσχης Ανάγνωσης
Νοέμβρης 2015
